Khi nhà huyền môn vĩ đại Sufi, Hassan, sắp chết, ai đó hỏi, “Hassan, ai là Thầy của thầy?”
Ông ấy nói, “Bây giờ hỏi điều đó là quá muộn rồi. Thời gian còn ngắn lắm, ta sắp chết.”
Nhưng người hỏi vẫn hỏi, “Thầy có thể đơn giản nói ra cái tên thôi. Thầy vẫn còn sống mà, thầy vẫn còn thở và nói, thầy có thể đơn giản nói cho tôi cái tên.”
Ông ấy nói, “Điều đó sẽ là khó bởi vì ta có cả nghìn thầy. Nếu ta chỉ kể tên họ sẽ mất nhiều tháng và nhiều năm. Quá trễ rồi. Nhưng ba thầy ta chắc chắn sẽ kể cho ông.
“Một người là kẻ trộm. Có lần ta bị lạc trong sa mạc và khi ta tới làng lúc đó đã quá muộn. Nửa đêm đã trôi qua; cửa hàng đóng cửa, nhà trọ đóng cửa. Không người nào ở trên đường. Ta tìm ai đó để hỏi. Ta thấy một người đang cố khoét ngách tường một nhà. Ta hỏi anh ta nơi đâu ta có thể ở lại, và anh ta nói, ‘Tôi là kẻ trộm, và ông có vẻ như nhà huyền môn Sufi với tôi.’” Áo choàng của anh ta, hơi của anh ta.... “Và kẻ trộm nói, ‘Ngay bây giờ sẽ rất khó tìm được chỗ nào để ở, nhưng ông có thể tới nhà tôi. Ông có thể ở cùng tôi - nếu ông có thể ở với một kẻ trộm.’”
Hassan nói, “Ta ngần ngại một chút ít. Thế rồi đột nhiên ta nhớ ra: nếu kẻ trộm không sợ người Sufi, thế thì tại sao người Sufi sợ kẻ trộm? Thực ra, anh ta đáng phải sợ ta. Cho nên ta nói, ‘Được, tôi sẽ tới.’ Và ta đi, và ta ở cùng kẻ trộm này. Và người này đáng yêu thế, đẹp thế, ta ở trong một tháng. Và từng đêm anh ta đều nói với ta, ‘Bây giờ tôi đi làm việc của tôi đây. Ông nghỉ ngơi, ông cầu nguyện, ông làm việc của ông đi.’ Và khi anh ta quay về tôi lại hỏi, ‘Anh có thể kiếm được cái gì không?’ Anh ta nói, ‘Không phải đêm nay. Nhưng ngày mai tôi sẽ thử lần nữa.’ Và anh ta chưa bao giờ trong trạng thái vô vọng.
“Trong một tháng liên tục anh ta về với tay trắng, nhưng anh ta bao giờ cũng hạnh phúc. Và anh ta nói, ‘Mai tôi lại thử nữa. Thượng đế sẵn lòng, mai điều đó sẽ xảy ra. Và ông cũng cầu nguyện cho tôi đi. Ít nhất ông có thể nói với Thượng đế: Xin giúp con người đáng thương này.’ ”
Và thế rồi Hassan nói, “Khi ta thiền và thiền trong nhiều năm đến cuối cùng và chẳng cái gì xảy ra, và nhiều lần khoảnh khắc này tới khi ta chán nản, vô vọng tới mức ta nghĩ phải thôi mọi thứ vô nghĩa này đi. Không có Thượng đế và mọi lời cầu nguyện chỉ là tính điên, mọi thiền là giả - và đột nhiên ta nhớ tới kẻ trộm này người luôn nói vào mọi đêm, ‘Thượng đế sẵn lòng, ngày mai điều đó sẽ xảy ra.’
“Thế là ta cố gắng thêm một ngày nữa. Nếu kẻ trộm này mà còn hi vọng thế, với hi vọng và tin cậy thế, ta ít nhất cũng nên thử thêm một ngày nữa. Và nhiều lần nó đã xảy ra, nhưng kẻ trộm này, việc nhớ về anh ta, đã giúp ta chờ đợi thêm một ngày nữa. Và một ngày điều đó đã xảy ra - nó đã xảy ra! Ta cúi lạy. Ta ở xa kẻ trộm này và nhà anh ta cả nghìn dặm, nhưng ta cúi lạy theo hướng của anh ta. Anh ta là người thầy đầu tiên của ta.
“Và người thầy thứ hai của ta là một con chó. Ta khát và ta đi ra sông, và một con chó tới, nó cũng khát. Nó nhìn vào sông, nó thấy con chó khác ở đó - hình ảnh riêng của nó - và trở nên sợ. Nó sủa và con chó kia cũng sủa. Nhưng cơn khát của nó nhiều tới mức nó do dự. Nó muốn quay về và lại tới và nhìn vào trong nước và thấy con chó ở đó. Nhưng cơn khát nhiều tới mức nó đột nhiên nhảy vào nước và hình ảnh tan biến. Nó uống nước, nó bơi trong nước - hôm đó là mùa hè nóng bức. Và ta quan sát. Ta biết rằng một thông điệp đã gửi tới ta từ Thượng đế: người ta phải nhảy mặc cho sợ hãi.
“Khi ta sắp nhảy vào trong cái không biết, cùng nỗi sợ đó có đó. Ta đi tới chính bờ, lưỡng lự, và quay lui. Và ta chợt nhớ tới con chó - nếu chó có thể xoay xở được, sao ta không thể xoay xở được? Và thế rồi một hôm ta nhảy vào trong cái không biết: Ta biến mất và chỉ cái không biết còn lại đằng sau. Con chó đó chính là thầy thứ hai của ta.
“Và thầy thứ ba là một cậu bé. Ta đi vào một thị trấn và một cậu bé đang mang một chiếc nến, chiếc nến thắp sáng, che trong tay nó và đi lên nhà thờ hồi giáo để đặt chiếc nến ở đó. Chỉ là vui vẻ ta hỏi cậu bé, ‘Cháu có tự mình thắp sáng cây nến không?’ Nó nói, ‘Dạ có ạ.’ Và ta hỏi đùa, ‘Cháu có thể nói cho bác ánh sáng tới từ đâu không? Có khoảnh khắc mà chiếc nến chưa được thắp lên, thế rồi có khoảnh khắc chiếc nến được thắp sáng, cháu có thể chỉ cho bác cội nguồn từ đó ánh sáng tới không? Và cháu đã thắp nó, vậy cháu phải đã thấy ánh sáng tới - từ đâu?’ Và cậu bé cười và thổi tắt nến và nói, ‘Bây giờ bác đã thấy ánh sáng mất rồi, nó đã đi đâu? Bác nói cho cháu đi!’ Và bản ngã ta bị tan tành, và toàn thể tri thức của ta bị tan tành. Và khoảnh khắc đó ta cảm thấy cái ngu xuẩn riêng của ta. Kể từ đó ta vứt bỏ mọi tính tri thức.”
Hassan đã nói về ba thầy. Và ông ấy nói, “Đã có nhiều thầy, và không có thời gian còn lại để cho ta nói về tất cả họ.”
Ông ấy nói, “Bây giờ hỏi điều đó là quá muộn rồi. Thời gian còn ngắn lắm, ta sắp chết.”
Nhưng người hỏi vẫn hỏi, “Thầy có thể đơn giản nói ra cái tên thôi. Thầy vẫn còn sống mà, thầy vẫn còn thở và nói, thầy có thể đơn giản nói cho tôi cái tên.”
Ông ấy nói, “Điều đó sẽ là khó bởi vì ta có cả nghìn thầy. Nếu ta chỉ kể tên họ sẽ mất nhiều tháng và nhiều năm. Quá trễ rồi. Nhưng ba thầy ta chắc chắn sẽ kể cho ông.
“Một người là kẻ trộm. Có lần ta bị lạc trong sa mạc và khi ta tới làng lúc đó đã quá muộn. Nửa đêm đã trôi qua; cửa hàng đóng cửa, nhà trọ đóng cửa. Không người nào ở trên đường. Ta tìm ai đó để hỏi. Ta thấy một người đang cố khoét ngách tường một nhà. Ta hỏi anh ta nơi đâu ta có thể ở lại, và anh ta nói, ‘Tôi là kẻ trộm, và ông có vẻ như nhà huyền môn Sufi với tôi.’” Áo choàng của anh ta, hơi của anh ta.... “Và kẻ trộm nói, ‘Ngay bây giờ sẽ rất khó tìm được chỗ nào để ở, nhưng ông có thể tới nhà tôi. Ông có thể ở cùng tôi - nếu ông có thể ở với một kẻ trộm.’”
Hassan nói, “Ta ngần ngại một chút ít. Thế rồi đột nhiên ta nhớ ra: nếu kẻ trộm không sợ người Sufi, thế thì tại sao người Sufi sợ kẻ trộm? Thực ra, anh ta đáng phải sợ ta. Cho nên ta nói, ‘Được, tôi sẽ tới.’ Và ta đi, và ta ở cùng kẻ trộm này. Và người này đáng yêu thế, đẹp thế, ta ở trong một tháng. Và từng đêm anh ta đều nói với ta, ‘Bây giờ tôi đi làm việc của tôi đây. Ông nghỉ ngơi, ông cầu nguyện, ông làm việc của ông đi.’ Và khi anh ta quay về tôi lại hỏi, ‘Anh có thể kiếm được cái gì không?’ Anh ta nói, ‘Không phải đêm nay. Nhưng ngày mai tôi sẽ thử lần nữa.’ Và anh ta chưa bao giờ trong trạng thái vô vọng.
“Trong một tháng liên tục anh ta về với tay trắng, nhưng anh ta bao giờ cũng hạnh phúc. Và anh ta nói, ‘Mai tôi lại thử nữa. Thượng đế sẵn lòng, mai điều đó sẽ xảy ra. Và ông cũng cầu nguyện cho tôi đi. Ít nhất ông có thể nói với Thượng đế: Xin giúp con người đáng thương này.’ ”
Và thế rồi Hassan nói, “Khi ta thiền và thiền trong nhiều năm đến cuối cùng và chẳng cái gì xảy ra, và nhiều lần khoảnh khắc này tới khi ta chán nản, vô vọng tới mức ta nghĩ phải thôi mọi thứ vô nghĩa này đi. Không có Thượng đế và mọi lời cầu nguyện chỉ là tính điên, mọi thiền là giả - và đột nhiên ta nhớ tới kẻ trộm này người luôn nói vào mọi đêm, ‘Thượng đế sẵn lòng, ngày mai điều đó sẽ xảy ra.’
“Thế là ta cố gắng thêm một ngày nữa. Nếu kẻ trộm này mà còn hi vọng thế, với hi vọng và tin cậy thế, ta ít nhất cũng nên thử thêm một ngày nữa. Và nhiều lần nó đã xảy ra, nhưng kẻ trộm này, việc nhớ về anh ta, đã giúp ta chờ đợi thêm một ngày nữa. Và một ngày điều đó đã xảy ra - nó đã xảy ra! Ta cúi lạy. Ta ở xa kẻ trộm này và nhà anh ta cả nghìn dặm, nhưng ta cúi lạy theo hướng của anh ta. Anh ta là người thầy đầu tiên của ta.
“Và người thầy thứ hai của ta là một con chó. Ta khát và ta đi ra sông, và một con chó tới, nó cũng khát. Nó nhìn vào sông, nó thấy con chó khác ở đó - hình ảnh riêng của nó - và trở nên sợ. Nó sủa và con chó kia cũng sủa. Nhưng cơn khát của nó nhiều tới mức nó do dự. Nó muốn quay về và lại tới và nhìn vào trong nước và thấy con chó ở đó. Nhưng cơn khát nhiều tới mức nó đột nhiên nhảy vào nước và hình ảnh tan biến. Nó uống nước, nó bơi trong nước - hôm đó là mùa hè nóng bức. Và ta quan sát. Ta biết rằng một thông điệp đã gửi tới ta từ Thượng đế: người ta phải nhảy mặc cho sợ hãi.
“Khi ta sắp nhảy vào trong cái không biết, cùng nỗi sợ đó có đó. Ta đi tới chính bờ, lưỡng lự, và quay lui. Và ta chợt nhớ tới con chó - nếu chó có thể xoay xở được, sao ta không thể xoay xở được? Và thế rồi một hôm ta nhảy vào trong cái không biết: Ta biến mất và chỉ cái không biết còn lại đằng sau. Con chó đó chính là thầy thứ hai của ta.
“Và thầy thứ ba là một cậu bé. Ta đi vào một thị trấn và một cậu bé đang mang một chiếc nến, chiếc nến thắp sáng, che trong tay nó và đi lên nhà thờ hồi giáo để đặt chiếc nến ở đó. Chỉ là vui vẻ ta hỏi cậu bé, ‘Cháu có tự mình thắp sáng cây nến không?’ Nó nói, ‘Dạ có ạ.’ Và ta hỏi đùa, ‘Cháu có thể nói cho bác ánh sáng tới từ đâu không? Có khoảnh khắc mà chiếc nến chưa được thắp lên, thế rồi có khoảnh khắc chiếc nến được thắp sáng, cháu có thể chỉ cho bác cội nguồn từ đó ánh sáng tới không? Và cháu đã thắp nó, vậy cháu phải đã thấy ánh sáng tới - từ đâu?’ Và cậu bé cười và thổi tắt nến và nói, ‘Bây giờ bác đã thấy ánh sáng mất rồi, nó đã đi đâu? Bác nói cho cháu đi!’ Và bản ngã ta bị tan tành, và toàn thể tri thức của ta bị tan tành. Và khoảnh khắc đó ta cảm thấy cái ngu xuẩn riêng của ta. Kể từ đó ta vứt bỏ mọi tính tri thức.”
Hassan đã nói về ba thầy. Và ông ấy nói, “Đã có nhiều thầy, và không có thời gian còn lại để cho ta nói về tất cả họ.”